Güney Azerbaycan Milli Hereketinin Mahiyeti Azerbaycanlılaşmaq, Türkleşmek ve Çağdaşlaşmaq
Azerbaycan-Türk kimliyi günümüzde Güney Azerbaycan’da siyasi bir faktör olaraq orataya çıxmıştır. Azerbaycan Türk kimliği çerçevesinde siyasi, sosyal, iktisadi ve kültürel (ferhengi) yeni bir toplum araşında olan siyasi hareketi Güney Azrerbaycan Milli Herekketi olaraq tanımlayırıq.Yaxın zaman içinde çox ciddi ve her terefli fealiyete geçen Güney Azerbayacn Milli Hereketi, Fars Merkezli Iranlılıq kimliyini yıxamq, Azerbaycan-Türk kimliyini asimilasyon siyasetinden qorumaq, guçlendirmek ve inkişaf ettirme ve Azerbaycan -Trk kimliği temlinde yeni bir tpolum qurma gayesi istiqametinede inkişaf etmişdir.
Geldiğimiz merhlede Fars Milliyetçiliyinin asimlasyon siyasetine qarşı mubarize eden Güney Azerbayacn Milli hereketi öz teorik esaslarini müyyenleşdime erefesine girmişdir. Milli hareket bu dönemde yaşadığı teorik ve sistematik baxış yoxsulluğundan çıxıb teorik esaslara dayanan sistematik bir baxışa sahib olmaq isteyen bir mubareze merhelesine girmişdir.
Güney Azerbaycan Milli Hereketi öz teorik baxışını sistematize ettiyinde yaxın tarixe ciddi şekilde ehmmiyet vermeldir. Çünkü yaxın tariximizde ortaya çıxan siyasi düşünce ve hadisler, Güney Azerbaycan'ın sosyal(ictimayi), siyasi, kültür ve fikir şeraitinde ortaya çıxmıştır. Güney Azerbaycanın iç sosyal, siyasi, tarixi ve fikri şeriati içerisine ortaya çıxan ve tarixi hadise yarada bilen düşüncelerimiz bugünde Güney Azerbaycan'da mubareze etme ve xalqı seferber etme potansiyeline sahib ola biler. Bu sebeble Güney Azerbaycan Milli Hereketi teorik esaslarini muyenleşdirme cereyanında (prosesinde) yaxın tarixine önem vermelidir. Bu istiqamette, Güney Azerbaycan’da Azerbaycan-Türk kimliyinin milli-siyasi mustevide teşekküllünün doğru,bütün ve duyqusallıqdan uzaq bir baxış ile tehlil edilmesi lazımdır.
Güney Azerbaycan’da (Huviyyeti) milli ve siyasi müstevide Azerbaycan-Türk kimlyinin (huviyyetnin) teşekkülü üzün bir zaman almıştır. Cenubi (Güney) Azerbaycan Milli Hereketinin kimlik (huviyyet) mubrezesini tarixi zaviyeden tehlil etmeye çalışdığımız zaman çox qarışıq ve bütünlüyü olmayan bir menzere görürük. Bu görürünürdeki qarışıqlıq neticesinde yaxın tariximiz haqqinda müşterek bir tehlil ve baxışa sahib ola bilmirik. Neceki bir qısım dostlarimiz beezi tarixi hadisleri “ Azerbaycan-Türk qarşıtı' olaraq tehlil edirler. Tarixi hadiseler haqqında tenqidi munasebetimiz ola biler. Amma bu heqiqeti bilmeliyikki bugün mill-siyasi müstevide teşekkülde olan Azerbayacn-Türk kimliyi bu tarixi cereyanin (prosesin)mentiqi neticesidir.Bugün Güney Azerbaycan’da cereyan eden milli-siyasi hereketin siyasi telebleri içerisinde 1906-11 Meşrutiyet Hereketi,1920 xiyabani Hereketi,1944-1945 Pişeveri Hereketi ve bu tarixden sonraki hadislerin izini görmek çetin deyil. Güney Azerbaycan Milli Hereketinin bugünkü siyasi -milli telebleri 1892'den günümüze qeder formalaşma tarixi geçirmişdir.
Güney Azerbaycan ‘da Azerbaycan-Türk kimliyinin milli -siyasi mustevide teşkkülünü uç merhelede (aşamad) tehlil etmek mümkündür.. Azerbayacn-Türk kimliyinin milli-siyasi müstevide teşekklünün birinci merhelesi 1890’da Tutun-Tenbaku Hereketinde başlayraq 1920’de Xiyabani’nin Azadistan Devleti şeklinde neticelenmişdir. Ikinci merhele ise 1924’den Pehlevilerin iktidara gelmeleri ile başlamış ve 1944-45 arasında qurulan Milli Hukumet ile neticelenmiştir. Azerbycan-Türk kimliyinin milli-siyasi mustevide teşekkülünün üçüncu merhelesi 1945’de Milli Hükümetin yıxılması ile başlamış ve günümüze qeder devam etmekdedir.
1813'dan günumuze qeder Güney Azerbaycan'da devam eden olaylar bir biri ile elagesı olmayan hadiseler topası olaraq görünse de bu hadiseleri bir birine bağlayan ve bütün hale getiren çox önemli düşünce xetti vardır. 1890'dan günumuze qeder Güney Azerbaycan Milli Hereketinin Tarixini bir bütünlük içerisinde oxuduğumuzda yaxin tariximizdeki hadisleri birşleştiren fikir xetlerini 'Azerbaycanlılaşmaq' , 'Türkleşmek' ve ' çağdaşlaşmaq' (teceddüd-modrenleşme) olaraq xulase (ozetlemek) etmek mümkündür. Azerbaycanlılaşmaq , Türkleşmek ve Çağdaşlaşmaq (teceddüd-modrenleşmek) Güney AzerbaycanMilli Hareketi tarixinin xulasesi(özeti)dir.
Bu zaviyeden baxıldığında Güney Azerbaycan Milli Hereketi öz terok baxışını Azerbaycanlılaşmaq , Türkleşmek ve Çağdaşlaşmaq( teceddud-modrenleş) esasinda formalşdırmalıdır. Çünkü 'Azerbaycanlılaşmaq' , 'Türkleşmek' ve ' Çağdaşlaşmaq' (teceddud-modrenleş) olguları hem Güney Azerbyacnın mubarize tarixni açıq şekilde gösterir hem de bugün cereyan eden milli hareketinin mahiyetini açıqca ortaya qoymaqtadır.
Azerbaycanlılaşmaq , Türkleşmek ve Çağdaşlaşmaq (teceddud-modrenleş) olguları Güney Azerbaycan ' ın özüne hakim siyasi şeraitini eks ettirmesinin yanı sıra 'vahid-Azerbaycan Mefkuresini' de qapsamaqdadır. Azerbaycanlılaşmaq' ,'Türkleşmek' ve ' Çağdaşlaşmaq ' (teceddud-modrenleş) olguları bizim ne istediyimizi, ne şekilde isteyeceğimizi, kimin yanında olacağımızı ve geleceğimizi göstermektedir.